syeikh Wan abd Kadir Bukit Bayas

SejarahUlamaTerengganu Siri 1

SYEIKH WAN ABDUL QADIR BUKIT BAYAS

Oleh: UstazHanafiRahman El Fesfanji

Satu hakikat yang perlu di terima ialah bahawa yang mewarnaicorak keIslaman di Terengganu mulai peringkat awa lhingga abad ke-20, terdiri daripada dua golongan ulama atau penyebar Islam.Golongan itu ialah, pertama: Berasal daripada ulama-ulama Patani, dan kedua: daripada keturunan sayid. Kedua duanya dating dari Yaman dan mempunyai nasab dengan Rasulullah SAW.

Makatidakdapat di nafikansekali kali olehbukansahajapendudukpendudukasalkampungkampungBatuBuruk, Bukit Besar, Kg Padang, Gelong Bilal, Bukit Bayas, Bukit Jenal, Gelong Gajah, Kg Masjid HjKadir, Bukit Depu, Gong Penaga, Gong GemiadanjalanjalanPasirPanjang, Gong TokNasek, PanjiAlam Pak Maseh, malahantelahmelata di AlamMelayuinibahawa di antaraulamayang paling besarpengaruhnya di Terengganu ialahSyeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahim al-FathaniatauSyeikh Abdul Qadir Bukit Bayas, Terengganu.

SUSUR GALUR KETURUNAN

Syeikh Wan Abdul Qadir Bukit Bayas bin Wan abdul Rahim bin Wan Deraman bin Wan Abu Bakar bin Wan Ismail bin Faqeh Ali Malibari bin NikMustaffa( Raja Champa yang memakaigelaran Sultan Abdul Hamid), bin Wan Abul Muzaffar Waliullahbin Wan AbdullahUmdatuddin (Raja Champa 1471 77) bin Ali NurulAlam bin Sayyid Hussein Jamadul Kubra yang sangatterkenal , pendakwah  Malabar yang sangatterkenaldengankerjadakwahnya di PentasSundaAlamMelayusehinggamelahirkanketurunannya yang menjadiulama yang bertebarankeseluruh Nusantara.  DaripadaketurunannyalahjugamenculnyaWalisongo di Jawa.

PENDIDIKAN

Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahim mendapatpendidikanasas di beberapapondokpengajian di Patani. Walaupunditinjaudarisegipangkat, nasabbeliauadalahperingkatdatuksaudarakepadaSyeikhDaud bin Abdullah al-Fathani, namunditinjaudarisegiumur pula Abdul QadirlebihmudadaripadaSyeikhDaud bin Abdullah al-Fathani. Menurutriwayat, Abdul QadirdanSyeikhDaud bin Abdullah al-Fathanipernahsama-samabelajardalamsebuahpondok, samaada di pondok Kuala Bekah (Patani) mahu pun di pondok-pondoklainnya. Bahkanpernahsama-samabelajar di Mekah.Dalamriwayat yang lain pula menyebutbahawaSyeikh Abdul QadirpernahbelajarkepadaSyeikhDaud bin Abdullah al-Fathani. JadibeliautermasukperingkatmuridkepadaSyeikhDaud bin Abdullah al-Fathani. KetikabeliaumelanjutkanpelajarankeMekah, beliaubergurukepadaSyeikh Muhammad Shalih bin AbdurRahmanPauh Bok al-Fathani, Syeikh Muhammad Zain bin FaqihJalaludin Aceh. Kepadaulama-ulama Arab pula beliaubelajar di antaranyakepadaSyeikh Muhammad Shalih bin Ibrahim, Mufti Syafi'ie di Mekah, Syeikh Ahmad al-Marzuqidan lain-lain. Menurutsetengahpendapat, setelahmemperolehilmupengetahuandalampelbagaibidang di MekahdanMadinah, beliaubalikkePatanidanmengajar di sanasehinggalahPerang Siam. Menurut Ahmad Fathy, Beliauturunke Terengganu setelah di kenalisebagaiUlamaPatani.TetapimenurutSyeikh Wan Saghir, beliauterusturunkePulauDuyung, TerengganuterlebihdahulusebelumnaiksemulakeFatani.Langkahitudiambilnyakerana di PulauDuyung Kecil, Terengganu ituahlikeluarganyalebihramaidanlebihdekatdaripada di Patanisendiri. Di PulauDuyung Kecil, Terengganu beliaumemulakanaktivitinyasebagaiseorangulama.

AKTIVITI

Syeikh Abdul Qadirmulaimengoraklangkah di manasahajabeliaupergidalamnegeri Terengganu beliaumemperkenalkanajaran Islam menurutMazhabSyafiedaniktikadAhlusSunnahwalJamaah.Beliaumerancangmembukasebuahinstitusisemacampondok di Patani, keranapadazamanitupengajianpondokmemang di Patani yang paling terkenal di rantauini.Samaada di Terengganu mahupun di tempat-tempatlainnya, pengajianpondoktidaklahsekukuhseperti di Patanisendiri.Apabilarancangannyaitutelahmantap, beliaupulangkePatanidengantujuanmendapatkanrancangankerja yang lebihmantapataukontekskerjasamadalamduniapendidikanpondokdenganbeberapa orang Tok Guru mahu pun ahlikeluargabeliau yang menjadiulama yang memimpinpondok di Patani. SetelahsampaikePatani, niatbeliautergendalakeranapadamasaituterjadisuatupeperanganbesarantara Kedah-Pataniterhadappencerobohanbangsa Siam.Peperanganbesar yang melibatkanbeberapa orang tokohulamaitudiikuti pula olehSyeikh Abdul Qadirsendiri.

PENGAJIAN PONDOK

DipercayaibeliaudatangkePulauDuyung kali keduainisekitartahun 1830an M. Ketikaitubeliaumulaimengajar di KampungPayaBunga, Duyung.Syeikh Abdul Qadirmendirikansebuahmesjid di Bukit Bayas.Di kedua-duatempatitubeliaumembinapengajianpondokmenuruttradisi di Patani.Kemudianolehsebabbeliaumemusatkanaktivitinya di Bukit Bayas, makaterkenallahnamanyakemudianharidengangelaranSyeikh Abdul Qadir Bukit Bayas, penggantikepadanamaterkenalsebelumnyaiaitugelaranSyeikh Abdul QadirDuyung (TokDuyungsahaja).

PENULISAN

Di antarapenulisanbeliau yang terkenalialahkitabAt-TarghibwatTarhib li al-Bai'iwaAsy-Syira, diselesaikanwaktuduha, hariIsnin, 2 Rabiulawal 1234 H, di negeri Terengganu. Kandungannyamembicarakantentangperniagaanmenurutajaran Islam, mengemukakanhujah-hujahberdasarkan al-Quran danhadismengenaiterlarangnyamemakanriba.Di antarasalinanterbaik yang pernahditemuiialah yang diselenggarakanoleh Mahmud ibnu Muhammad Yusuf Terengganu.Beliau di katakana jugamenulis al manhalus Sufi, tetapiadapendapat yang menyatakankitabtersebut di tulisolehSyeikhDawud al Fatani.

KETURUNAN DAN MURID

Dikatakanbeliaumempunyaiseorangisteri yang di bawadari Siam, setibanyake Terengganu, beliau pula denganseorangperempuan Bukit Bayassebelumberkahwinseoranglagidenganseorangperempuan di Duyung.Beliaumempunyaianak yang ramai. Di katakaniamempunyaianak 21 orang lelakidanperempuan. Merekaialah: 1. Wan Abdur Rahim, 2. Wan Muhammad Amin, 3. Wan Muhammad Sa'id, 4. Wan Muhammad Saleh, 5. Wan Jamilah, 6. Wan Maimunah, 7. Wan Putih, 8. Wan Hitam, 9. Wan Khatijah, 10. Wan Maryam, 11.Wan Abdullah, 12.Wan Halimah, 13.Wan Salamah, 14. Wan Abu Bakar, 15. Wan Ahmad, 16.Wan Kaltsum, 17. Wan AbdurRahman, 18. Wan Aminah, 19.Wan Man, 20.Wan Salimah, 21.Wan Muda.

Di antaramuridSyeikh Abdul Qadir Bukit Bayas yang sangatterkenalsebagaitokohatau pun ulamaialahBaginda Sultan Umar (Sultan Terengganu), SultanZainalAbidin III sendiri, antara yang lain ialahSayyid Ahmad ZainalAbidin(Tok Ku Tuan Besar yang di panggilsebagaiSyeikhulUlama), anaknyaSayyid Abdul Rahman(Tok Ku Paloh), Haji Abdul RahmanLimbung, Tuan BesarPadukaIndradanTokKenali. Wan Abdullah bin Muhammad Amin al-Fathani (SyeikhDuyung), Tuan Guru Mahmud bin Muhammad Yusuf Kemaman (penyalinpelbagaimanuskrip) danramai

lagi.

MENINGGAL

Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahim al-Fathani Bukit Bayas, Terengganu meninggaldalamtahun 1864 M di KampungPayaBunga, Terengganu. Riwayat lain menyebutbeliauwafat di Bukit Bayas, Terengganu.